samenleving column

Voor extremisten van velerlei slag vormen Joden het mikpunt

In haar derde column over polarisatie en wantrouwen tegenover de gevestigde orde komt Hind Fraihi via het klimaatextremisme uit bij het heroplevende antisemitisme. Want als extremisten verloren lopen in hun radicalisme, dan troepen ze samen bij het antisemitisme, als was het een gedeelde verdwaalpaal. Dat is een kwalijke ontwikkeling, maar roep nu niet dat ‘de jaren 1930 terug zijn’, schrijft Fraihi. Zo’n waarschuwing werkt contraproductief, en dreigt zelfs de status van een verboden vrucht te krijgen.

Vroeger is niet voorbij. In polariserende tijden zoals we die vandaag meemaken, wordt te pas en te onpas verwezen naar de jaren 1930. Men trekt niet zelden parallellen met het nazisme, en schuwt ook de relativering van de gruwelijkheden door het nazisme niet. Dat laatste gebeurde nog niet zo gek lang geleden vanuit een onverwachte hoek: het klimaatactivisme, dat als links wordt gepercipieerd of door links wordt gekaapt.

Roger Hallam, een van de oprichters van de radicale klimaatbeweging Extinction Rebellion (XR), noemt de Holocaust “juist wat dikke shit in de menselijke geschiedenis”. In een interview met het Duitse weekblad Die Zeit eind 2019 relativeerde hij de Holocaust op verschillende manieren.

Na heel wat controverse en de distantiëring van diverse XR-afdelingen beweerde Hallam verontschuldigend dat zijn opmerkingen uit hun verband waren gehaald. “Ik wil volledig het onvoorstelbare lijden erkennen dat is veroorzaakt door de naziholocaust die ertoe leidde dat heel Europa ‘nooit meer’ zei.”

En hij ging verder: “Maar het gebeurt weer, op een veel grotere schaal en in het volle zicht. Het mondiale noorden pompt dodelijke niveaus van CO₂ in de atmosfeer en werpt tegelijkertijd steeds grotere barrières voor immigratie op, waardoor hele regio’s van de wereld in doodsgebieden veranderen. Dat is de grimmige realiteit.”

Hij voegde eraan toe: “We staan onze regeringen toe om vrijwillig en met volledige kennis van de wetenschap deel te nemen aan genocide op onze jonge mensen en die in het zuiden van de wereld door te weigeren noodmaatregelen te nemen om de koolstofemissies te verminderen.”

Ecocide, daar heeft Hallam het in feite over. Dat begrip doelt op de grootschalige vernietiging van de natuur en haar ecosystemen. De eis van klimaatactivisten, onder wie Greta Thunberg, is dan ook om de ecocide als internationale misdaad te bestraffen bij het Internationaal Strafhof.

Ecocide, nazigenocide, één pot nat? De Holocaust was de systematische uitroeiing en vervolging van Joden door nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog en een historisch ijkpunt zonder meer. Maar ook een vergelijkingspunt. Het gebeurt weer, zegt Hallam over de klimaatopwarming, maar dan op een grotere schaal én openlijk.

Het afmeten van het absolute kwaad heeft evenwel geen plaats op een vergelijkingstabel. En toch moet de Holocaust het opnemen tegen de Armeense genocide of die in Rwanda, Kosovo, Darfoer en de wreedheden in diverse Europese koloniën. Alsof er ergens op een morele tijdlijn een olympiade van gruwel plaatsvindt waar, volgens klimaatextremisten zoals Hallam, de ondergang van de aarde als grote winnaar het podium betreedt.

De verliezers zijn steevast dezelfden: Joden. Voor extremisten van velerlei slag vormen Joden het onmiskenbare mikpunt. Als extremisten moedwillig verloren lopen in hun doortrokken radicalisme, dan troepen ze samen bij het antisemitisme, als een gedeelde verdwaalpaal.

Dat het er dringen is? En of. In deze maand november alleen al zijn twee manifeste voorbeelden te noemen. Bij een jihadistische terreuraanslag in Wenen begon de schietpartij vlak bij een synagoge die op dat moment gelukkig gesloten was.

Vanuit andere hoek, extreemrechts, is antisemitisme evenmin vreemd met de jaren 1930 als kapstok. Zo legde Carrera Neefs van het Vlaams Belang op Wapenstilstand bloemen neer bij het graf van een SS’er. Neefs deelde haar eerbetoon op haar Instagramaccount met enkele foto’s waarop ze het kerkhof Ysselsteyn bezoekt, een Duitse militaire begraafplaats in Nederland. Ze poseert er bij het graf van Willem Heubel, een beruchte Nederlandse nazi.

“Tijdens de oorlog zijn er altijd meerdere kanten. Ik ben geen ontkenner, maar ik vergeet deze mensen ook niet”, schreef ze in haar bericht, waarbij ze met een zeemzoete glimlach in de camera kijkt. Mejuffrouw Neefs heeft zich voor de gelegenheid opvallend gekleed, in een traditionele Duitse jurk. In een frul van een dirndl.

Voor sommigen is vroeger hoegenaamd niet voorbij. Moordzuchtig grijpt de moslimextremist terug naar de zevende eeuw, terwijl de rechtse rakster zich hijst in de misplaatste folkloristische romantiek van de jaren 1930. Les extrêmes se touchent, niet het minst op het snijpunt dat het antisemitisme vormt. Met een ongelukkig resultaat: dat het aantal antisemitische incidenten in Europa het afgelopen jaar flink is toegenomen.

Misschien helpt het midden de uitersten wel een beetje? “De jaren 1930 zijn terug”, zegt men. Parallellen worden getrokken, vergelijkingen gemaakt. Maar die zijn in feite te hoogdravend om enige doeltreffendheid te tonen in de bestrijding van het hedendaagse antisemitisme en alledaagse racisme. Immobilisme wreekt zich met een stuwkracht aan complotten waarin de eeuwige vijand een rol speelt.

Bijvoorbeeld dat “Joden internationale pedonetwerken hebben en vrouwen massaal de pornografie in helpen”. Dat was een van de vele verspreide berichten in appgroepen van de JFVD, de jongerenbeweging van de Nederlandse partij Forum voor Democratie (FvD). De ophef die daarna ontstond, noopte kopstuk Thierry Baudet eerder deze week om zich terug te trekken als lijsttrekker voor de komende verkiezingen en als partijvoorzitter.

En dat is nog maar het topje. Het Nederlandse Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) registreert al dertig jaar anti-Joodse discriminatie en er waren nog nooit zoveel meldingen van antisemitisme als in 2019. Het vorige piekjaar was 2014. “Toen was de stijging van antisemitisme gerelateerd aan het oplaaien van het conflict tussen Israël en Hamas in Gaza. Een dergelijk verband was er niet in 2019”, aldus het CIDI.

Verbanden zijn passé.

Het waarschuwende effect voor de jaren 1930 dreigt eigenlijk paradoxaal te werken. De waarschuwing neigt zelfs de status van een verboden vrucht te krijgen. Jodenhaat wordt bon ton, en dat manifesteert zich in alle geledingen van de maatschappij: zowel individuen als sociale bewegingen maken zich er schuldig aan. Net als politici, niet noodzakelijk vanuit rechtse hoek. Zo werd oud-Labourleider Jeremy Corbyn geschorst omdat hij te laks zou hebben opgetreden tegen antisemitisme in zijn eigen partij.

Verbanden zijn passé, maar het verleden is in.

In onzekere tijden versterken achteruitkijkspiegels individuen of groepen van extremisten in hun zoektocht naar oplossingen. Die vinden ze in een verleden dat klaar als een klontje lijkt. Utopisch kristalhelder.

In de ultieme reactie tegen het extremisme is de verwijzing naar de jaren 1930 dan weer angstwekkend in haar eenvoud. Ze verraadt het gebrek aan een vooruitkijkspiegel. Wie telkens weer alarmerend grijpt naar het groteske uit het verleden maskeert een manco aan oplossingen voor een doelgericht toekomstig beleid.

Dus, hoe zien de volgende jaren dertig eruit? 2030 staat voor de deur.

Hind Fraihi is titularis van de Leerstoel Willy Calewaert aan de Vrije Universiteit in Brussel (VUB). Onder de vlag ANTIPODE organiseert de leerstoel een vierdelige lezingenreeks over groeiende polarisatie vanuit ultrarechts, decolonize, islamisme en klimaat (nu uitgesteld vanwege corona). Die thema’s vormen één voor één hete hangijzers, wat kan leiden tot een tweedeling in de samenleving: de ene groep wordt de antipode van de ander. In haar columns neemt Hind Fraihi telkens een antipode onder de loep. In september gaf ze context bij ultrarechts in de Lage Landen, in oktober bij moslimextremisten. In november staat ze stil bij Extinction Rebellion en antisemitisme, en in december bij decolonize. ANTIPODE is een samenwerking met het August Vermeylenfonds, PEN Vlaanderen en het Hannah Arendt Instituut.

• antipode
• Antisemitisme
• column
• extinction rebellion
• Extremisme
• Hind Fraihi
• polarisering
• radicalisme